Σχόλια-αποσπάσματα:

 Α΄. Από το βιβλίο

1. Από τον πρόλογο του Γιώργου Κοκόζηλα, Προέδρου της Ομοσπονδίας

«Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο αυτό του Νίκου Πασχαλούδη, δεν αργείς να νιώσεις ότι κρατάς στα χέρια σου έναν πολιτιστικό θησαυρό, μια ανεκτίμητης αξίας προσφορά, απ’ εκείνες που συνθέτουν την πολιτιστική μας ταυτότητα και κληρονομιά. Και όσο προχωρείς νιώθεις εκείνη την αύρα που αποπνέει το αυθεντικό δημοτικό μας τραγούδι, ολοκληρωμένο και καταγραμμένο σ’ αυτό το βιβλίο των 808 σελίδων. Δεν μπορεί κανείς να μη θαυμάσει και την πρωτοφανή σε πείσμα υπομονή και επιμονή αλλά και την σε πολυχρόνια έκταση προσπάθεια του συγγραφέα για τον εντοπισμό και την καταγραφή του αυθεντικού δημοτικού τραγουδιού της Νιγρίτας και της ευρύτερης περιοχής της Βισαλτίας…

    Είναι βέβαιο ότι στο βιβλίο αυτό του Νίκου Πασχαλούδη μπορεί κανείς να βρει άνετα όλους τους στίχους των τραγουδιών μας και να χαρεί τη μουσική τους, πράγμα που ΔΕΝ θα μπορούσε να βρει πριν από την έκδοσή του…»

     2. Από το προλογικό σημείωμα του συγγραφέα

    «… Στην αρχή με απασχόλησε η σκέψη μήπως είναι περιττός κόπος, αφού καταγράφονται αυτά τα τραγούδια εδώ και χρόνια από διάφορους δημόσιους φορείς και ιδιώτες. Είναι γεγονός, όμως, ότι οι καταγραφές αυτές δεν εκτείνονται στο σύνολο των δημοτικών τραγουδιών μας και το αποτέλεσμά τους τις περισσότερες φορές δε φτάνει στους συντοπίτες μου. Αποθηκεύονται σε αρχεία για ειδικούς ερευνητές ή αξιοποιούνται εμπορικά και βγαίνουν στην επιφάνεια μόνο ελάχιστα. Κι αυτά όμως που φτάνουν σε μας είναι προσαρμοσμένα στα χρονικά περιθώρια του τρίλεπτου που βάζει η σύγχρονη βιομηχανική παραγωγή δίσκων ή περιορίζονται στα ασφυκτικά χρονικά πλαίσια της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου. Αν ήθελε κάποιος να έχει όλους τους στίχους των τραγουδιών μας και να χαρεί τη μουσική τους, δε θα μπορούσε να τα βρει πουθενά. Αυτές οι σκέψεις με οδήγησαν τελικά στην απόφαση να ξεπεράσω τους αρχικούς δισταγμούς και να αποτολμήσω αυτήν την προσπάθεια…»

     3. Από την Εισαγωγή

    «…Τα παλιά τραγούδια, όπως ονομάζουν οι συντοπίτες μου τα δημοτικά τραγούδια, κρατημένα ζωντανά στις μνήμες τους, αποτέλεσαν για μένα έναν προσφιλή χώρο για την άντληση δειγμάτων της γλώσσας μας, ο οποίος μου επεφύλαξε πολλές εκπλήξεις. Θα έλεγα, με έναν τόνο υπερβολής, ότι είδα τα  τραγούδια  του  τόπου  μας  ως  ένα  θησαυροφυλάκιο  της  τοπικής  μας  γλώσσας. Βρέθηκαν, για παράδειγμα, λέξεις της αρχαίας ελληνικής που δεν επιβίωσαν στη  νεοελληνική  γλώσσα,  όπως στο στίχο  η μία ήταν μύχλα ρούσα … [αρ. τρ. 14.7]  ή  και λέξεις που στα λεξικά της  αρχαίας  ελληνικής  αναφέρονται μόνο ως συνθετικά άλλων λέξεων, όπως στο στίχο ξένις να πλέν’ τα ρούχα μου ξένις να τα λυμαίνουν  [αρ. τρ. 437.0]…

     Για  την ποιότητα  και  τη σημασία  των τραγουδιών  του  τόπου μας  σημειώνω  την  άποψη του  Παναγιώτη  Σκούφη,  ο οποίος κατέγραψε 175 τραγούδια της Νιγρίτας και διαπιστώνει στην έρευνά του· “ ...  τα 118  έχουν δική τους μελωδία, αριθμός  εξαιρετικά μεγάλος,  ο οποίος  από μόνος  του  δείχνει  το  μουσικοποιητικό  πλούτο  της πόλης  της Νιγρίτας,  την  οποία  θα  μπορούσαμε  να θεωρήσουμε τυπικό δείγμα του ελληνικού χώρου... Η Νιγρίτα αποτελεί τυπικό παράδειγμα της περίπτωσης της Μακεδονίας”[1]…

       Το τραγούδι Η Μαρουδιά

      A' . Η αφετηρία του τραγουδιού.

     Σήμερα όσοι Νιγριτινοί ξέρουν ή έχουν ακουστά για το τραγούδι, ξέρουν τη Μαρουδιά  ως Γιαννιώτισσα, πράγμα που οδηγεί τη σκέψη ότι η Μαρουδιά καταγόταν από τα Γιάννενα. Βέβαια το περιστατικό που περιγράφει το τραγούδι θα μπορούσε να είχε συμβεί οπουδήποτε σε μια Γιαννιώτισσα,  γι’ αυτό και δεν μπορεί κάποιος να αναφερθεί  στην αφετηρία του τραγουδιού  στηριγμένος μόνο σε  αυτό το  στοιχείο.  Έχοντας  υπόψη μου  την  πεποίθηση  των Νιγριτινών,  πως το τραγούδι αυτό είναι  δικό τους δημιούργημα, παραθέτω ορισμένες πληροφορίες, που πείθουν ότι έχουν δίκιο οι Νιγριτινοί…

     ...

     β΄. Ο Άγγελος Καλτσίκης δημοσίευσε το τραγούδι στο «Μακεδονικό Ημερολόγιο 1958», σ. 286, με τη Μαρουδιά να αναφέρεται ως Χιαννιώτισσα.

     γ΄. Ο Γ.Κ. στη συλλογή του  «Τα  δημοτικά τραγούδια του  Νομού Σερρών»,  σ. 169,  το περιλαμβάνει με τίτλο  «Πως πέθανε η Μαρουδιά η Αχινιώτισσα», αναφέροντας ως πηγή του την πιο πάνω δημοσίευση του Ά. Καλτσίκη. [Γ.Κ.: Γεώργιος Καφταντζής]

     δ΄. Η Αχινιώτισσα, υποδηλώνει καταγωγή από το χωριό Αχινός της Βισαλτίας ή της Φθιώτιδας, ενώ η Χιανιώτισσα μόνο από τον Αχινό της Βισαλτίας που παλιότερα λεγόταν τ’ Αχινού ή τ’ Αχιανού.

(Αχινού > Αχινιώτισσα και Αχιανού > Αχιανιώτισσα > Χιανιώτισσα).

     ε΄. Στα αρχεία του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας (Κ.Ε.Ε.Λ.) της Ακαδημίας Αθηνών υπάρχουν πολλές παραλλαγές του τραγουδιού, όπου η Μαρουδιά αναφέρεται με διάφορα ονόματα, όπως Γιαννιώτισσα, Γιαννίτισσα, κ.ά. Η πιο ενδιαφέρουσα παραλλαγή, για την παρούσα εργασία,  είναι αυτή που κατέθεσε ο  Συμεών  Μανασσείδης  με τη  «Συλλογή  ζώντων  μνημείων  του Ελληνισμού, 1917», αριθ. χειρογράφου 360/1921, όπου το τραγούδι καταχωρίζεται ως «αδήλου τόπου»  και αναφέρει τη Μαρουδιά ως Αχινιώτισσα. … Από ό,τι φαίνεται στα αρχεία του Κ.Ε.Ε.Λ., το τραγούδι τραγουδήθηκε σε πολλά μέρη από τη Δυτική Μακεδονία μέχρι τη Θράκη, ενώ δεν υπάρχουν καταγραφές στην Ήπειρο (Γιαννιώτισσα) ούτε στη Φθιώτιδα (Αχινιώτισσα).

     στ΄. Πιθανότατα λοιπόν η Μαρουδιά η Αχινιώτισσα, του αδήλου τόπου του Συμεών Μανασσείδη, καταγόταν από τον Αχινό της Βισαλτίας, η σχέση δε του τραγουδιού με το πανηγύρι του Αϊ-Θωμά της Νιγρίτας υποδηλώνει ότι η Αχινιώτισσα αυτή ζούσε στη Νιγρίτα. Φαίνεται επομένως λογικό το τραγούδι να έχει αφετηρία τη Νιγρίτα, με εξέλιξη του χαρακτηρισμού της Μαρουδιάς: Αχινιώτισσα > Αχιανιώτισσα > Χιανιώτισσα > Γιανιώτισσα…»

      Β΄ Από τις ομιλίες στις παρουσιάσεις του βιβλίου

     1. Δημήτριος Δάπης, τ. Δήμαρχος Νιγρίτας, στη Νιγρίτα 9-12-2007

     «… Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα  είναι ένας πολιτιστικός  θησαυρός.  Είναι αποτέλεσμα μιας  πολύχρονης  προσπάθειας του συγγραφέα πρωτοφανούς σε πείσμα, υπομονή και επιμονή.  Είναι μια  πρωτοποριακή και  πρωτότυπη εργασία που δεν νομίζω να υπάρχει ανάλογη στο πανελλήνιο μ’ αυτήν την πληρότητα…

     Τα κυριότερα στοιχεία της  Βισαλτινής παράδοσης προήλθαν από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, το βυζάντιο και την ορθοδοξία, τις συνθήκες ζωής  κατά την τουρκοκρατία, τους αγώνες της  Μακεδονίας  κατά των βουλγάρων και  τις ξένες επιρροές. Τα στοιχεία αυτά, που είναι τα θεμέλια της  Βισαλτινής  ζωής,  διαμόρφωσαν  τα χαρακτηριστικά του  Βισάλτη του Νεοέλληνα.  Επιβιώνοντας και αναβιώνοντας,  ανάλογα με την ιστορική  συγκυρία διαπότισαν τη σκέψη μας και  κατά συνέπεια  επηρέασαν την  νεότερη σύγχρονη πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, ενέπνευσαν αξίες  και αρχές ζωής  διαμόρφωσαν ήθος και  κατηύθυναν τις δραστηριότητές μας.  Γι’ αυτό η δημοτική μας  παράδοση, δεν μπορεί να θεωρείται  κάτι το ανούσιο και νεκρό. Αντίθετα είναι γόνιμη δύναμη, καθώς γεννά, τροφοδοτεί και διαμορφώνει τις νέες μορφές ζωής, είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι…».

2. Χρίστος Λ. Τσολάκης, καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στη Θεσσαλονίκη 26.11.08.

     «… Εύγε στον  Νίκο Πασχαλούδη  για τη δημιουργική προσφορά του στην πατρίδα του τη Βισαλτία,  στην ευρύτερη πατρίδα μας την Ελλάδα, στη γλώσσα μας,  στην επιστήμη της  λαογραφίας, στα Γράμματα και τον πολιτισμό μας. Και εύγε στην Ομοσπονδία για την ευγενή υιοθέτηση και ανάδειξη ενός έργου μνημειακού…

Ιδού το σχολείο των αναλφάβητων ποιητών. Όλοι και όλα σ’ αυτό το σπίτι δίδασκαν, το καθένα και ο καθένας με το ρόλο του: ο παππούς, η γιαγιά, η μάνα, ο πατέρας, τ’ αδέρφια, ακόμη και τα ζωντανά μιλούσαν, τα πράγματα, το τζάκι με τη θαλπωρή του και το παραγώνι του, οι σκιές που αχνόπαιζαν το βράδυ στους άσπρους τοίχους από την τρεμάμενη φλόγα του καντηλιού και του δαδιού και ετοίμαζαν τις καρδιές, για να πάρουν σαν θεία μεταλαβιά το μυστήριο του παραμυθιού, του μύθου, του θρύλου, του τραγουδιού, της παροιμίας, του αινίγματος, της ευλογημένης ώρας το μυστήριο, όπου μεταρσιώνονταν οι καρδιές και γίνονταν ποιητικές.

Ύψιστη ευδαιμονία το Σχολείο του τζακιού, δηλαδή της Θεάς Εστίας το Παιδαγωγείο, με το απολλώνιο φως του Ολύμπου και τη μελωδία των Μουσών. Έσβησαν τώρα όλα αυτά και μαζί τους έσβησε το αγγελικό φως που αιώνες φώτιζε την οικογένεια. Τη θέση του την πήρε η αναιδέστατη/θρασύτατη τηλεόραση με το γκρίζο της φως και τους αξιοθρήνητους κομπάρσους της.

Αυτά σημαίνουν ότι δεν ακούγεται πια ο διδακτικός, ο παιδαγωγικός, ο φιλτραρισμένος, ο υπεύθυνος και ηθικός λόγος του παππού και της γιαγιάς, αυτών των θεματοφυλάκων των αξιών της ανθρωπότητας. Μια προγονική παιδεία που κατεβαίνει από τις ρίζες αυτής της φυλής και κληρονομημένη από γενιά σε γενιά έφτασε ως εμάς. Για να σβήσει μ’ εμάς. Αυτή η παιδεία κράτησε ζωντανό το γένος και του δίδαξε την προγονική αρετή· του λιτού λόγου, ώστε να μελωδεί ο ποιητής:

Τα θεμέλιά μου στα βουνά

και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους

και πάνω τους η μνήμη καίει

άκαυτη βάτος.

Μνήμη του λαού μας σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω.

Σε λένε γη της Βισαλτίας και σε λένε γη της Ιωνίας.

Βοηθός και σκέπη μας Άη Κανάρη

Βοηθός και σκέπη μας Εμμανουήλ Παπά.

Διαβάστε, φίλες και φίλοι, και ξαναδιαβάστε, ακούστε και ξανακούστε τα τραγούδια που απαθανάτισε στη συλλογή του ο ακαταπόνητος Νίκος Πασχαλούδης. Θα απολαύσετε, πέρα από τα άλλα, το μεγαλείο της γλώσσας μας στην πιο σύγχρονη μορφή της. Μιας γλώσσας που τέσσερες τουλάχιστον χιλιάδες χρόνια ακούγεται στη Γη της Μακεδονίας. Είναι αυτή που μιλούσε ο Φίλιππος και ο Μεγαλέξανδρος και ο μεγάλος Μακεδόνας δάσκαλός τους, ο Αριστοτέλης, ο μεγαλύτερος φιλόσοφος που γνώρισαν οι αιώνες κι ο κόσμος. Σ’ αυτήν είναι πλασμένα τα δημοτικά μας τραγούδια. Και φτάνει ως εμάς όχι από τους λόγιους του σχολείου των βιβλίων, αλλά (κι αυτό είναι που μας αφήνει εμβρόντητους) από τους μωροθάμαχτους και συχνά αναλφάβητους γεωργούς και ποιμένες των χωριών, των κάμπων και των βουνών της Νιγρίτας και της Βισαλτίας, της Μακεδονικής Γης…»

     3. Παναγιώτης Απ. Σίσκος, Καθηγητής της Χημείας Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στην Αθήνα 21.11.2009

«…Αξίζουν συγχαρητήρια στον Νίκο Πασχαλούδη για το σημαντικό συγγραφικό του έργο, που αποτελεί σημαντική, πρωτότυπη και μοναδική συμβολή στη μουσική παράδοση της Νιγρίτας και της Βισαλτίας, και θα έλεγα, από επιστημονική άποψη, συμβάλλει στην επιστήμη της ελληνικής λαογραφίας, χρησιμοποιώντας την σύγχρονη τεχνολογία αποθηκεύσεως και διατηρήσεως του πολιτιστικού υλικού, δηλαδή την οπτικοακουστική τεχνολογία…

Εξάλλου ο μεγάλος λαογράφος καθηγητής Γ.Α. Μέγας επαινεί κάθε λαογραφική προσπάθεια. “Δεν πρέπει να διστάζη κανείς να καταγράψη και δημοσιεύση υλικόν λαογραφικόν και αν ακόμα είναι άλλοθεν γνωστόν ή δημοσιευμένον. Όταν εργάζεται κανείς ευσυνειδήτως, όταν παραλαμβάνη αμέσως παρά του λαού, ας είναι βέβαιος ότι πάντοτε συνεισφέρει κάτι νέον και άξιο λόγου. Πρώτον, διότι τα γλωσσικά μνημεία και αι συνήθειαι του λαού παρουσιάζουν πάντοτε παραλλαγάς, και δεύτερον διότι την λαογραφικήν έρευναν ενδιαφέρει τα μέγιστα και η γεωγραφική εξάπλωσις ενός φαινομένου”…».

4. Γιώργος Βοζίκας, Δρ. Φιλ. Ερευνητής Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, στην Αθήνα 21.11.2009

     «…Πρόκειται για ένα έργο το οποίο εντυπωσιάζει με το πλήθος των συγκεντρωμένων τραγουδιών και μάλιστα από μια μόνο περιοχή των Σερρών. Για τη συγκέντρωση του υλικού αυτού ο κ. Πασχαλούδης δεν προτίμησε την έρευνα γραφείου αλλά αντίθετα, και γι’ αυτό είναι αξιέπαινος, επέλεξε να πραγματοποιήσει μια πολύχρονη επιτόπια έρευνα….
     Η προτίμηση του κ. Πασχαλούδη προς την επιτόπια έρευνα είχε θετικά αποτελέσματα τόσο στη συλλογή του όσο και στην επιστημονική κοινότητα αλλά και γενικότερα στην κοινωνία. Με το έργο του ο κ. Πασχαλούδης κατόρθωσε να διασώσει πρωτογενές υλικό το οποίο με την πάροδο του χρόνου και με την υπάρχουσα εξέλιξη των πραγμάτων ήταν καταδικασμένο να χαθεί, να περάσει στη λήθη ανεπίστρεπτα. Παράλληλα προσφέρει νέα γνώση στην ακαδημαϊκή επιστημονική κοινότητα. …»

     Επιλογή τραγουδιών

Αν θέλετε να δείτε τους πρωταρχικούς στίχους του τραγουδιού, καθώς και το ιστορικό της σύνθεσης, στίχων και μουσικής, του τραγουδιού πιέστε εδώ.

[Σχόλιο: Στη Νιγρίτα παλιότερα ο πρώτος στίχος λεγόταν, Μπλούδι μου κόκκινου.

Πιθανότατα η εξέλιξη του πρώτου στίχου ήταν: Μπλούδι μου κόκκινου > Μηλούδι μ’ κόκκινου > Μήλο μου κόκκινο,

που σημαίνει ότι η αφετηρία του πανελληνίως γνωστού τραγουδιού είναι η Νιγρίτα.]